KILKA SŁÓW O KONCENTRACJI… cz.1

Koncentracja uwagi to umiejętność skupienia się na jednej rzeczy. Cały proces polega na odrzuceniu nadmiaru informacji – po to, aby do twojej świadomości docierały jedynie informacje istotne.

Niezaburzoną koncentrację charakteryzują:

• Selektywność – wybieranie odpowiedniego momentu na skupienie uwagi;
• Czujność – oczekiwanie na pojawienie się uwagi;
• Kontrola – panowanie nad koncentracją;
• Intensywność – nasilenie skupienia uwagi;
• Trwałość – utrzymywanie uwagi przez dłuższy czas;
• Kierunek – skupienie na konkretnym zadaniu;
• Pojemność – skupienie na odpowiedniej liczbie zadań;
• Zmienność – przechodzenie od jednego zadania do drugiego.

Jeśli koncentracja ma wszystkie te cechy, to znaczy, że umysł działa bardzo efektywnie.

Istnieją określone przedziały czasowe, w których mózg działa najefektywniej.

Czas koncentracji u dzieci:

- dziecko 2-4 letnie koncentruje się ok 5-15 minut,

- dziecko 5-7-letnie koncentruje się ok. 15-25 minut,

- dziecko 8-10-letnie koncentruje się ok. 25-35 minut.

Przedstawione przedziały czasowe są umowne. Istnieją od nich wyjątki: niekiedy osoba niemająca żadnych problemów z koncentracją nie potrafi się skupić na pracy w danej chwili, a ktoś z zaburzeniami uwagi rozwiązuje zadania w wielkim skupieniu.

Wydajność pracy mózgu zależy od pory doby. Największą efektywność działania obserwuje się w godzinach 8.00 -12.00. Potem następuje stopniowy spadek.

Bardzo istotne dla koncentracji uwagi są ponadto następujące czynniki: optymalny czas do nauki, miejsce, otoczenie, pozycja ciał, a nawet pora roku.

Wszystkie te czynniki wpływają na efektywność pracy umysłowej. W przypadku dzieci sprawa się jednak komplikuje. Rozwój dziecka, szczególnie w okresie edukacji szkolnej, jest bowiem bardzo chwiejny. Są okresy, gdy dziecko pracuje bardzo aktywnie, ale innym razem okazuje się bardzo bierne. Jeżeli jednak dziecko przez dłuższy czas, a właściwie zawsze, nie umie skupić uwagi na konkretnym zadaniu, możemy mówić o problemach z koncentracją.

Przy pojęciu koncentracji nieprzypadkowo pojawia się „uwaga”. To świadoma intencja mózgu: „Zadanie jest ważne”, to bodziec do działania. A wiec:

Koncentracja + uwaga = skupienie

Główne przyczyny zaburzeń koncentracji uwagi to tzn. dystraktory, które dzielą się na:

- wewnętrzne – wynikające z uwarunkowań psychicznych, związanych z indywidualnymi cechami (stany emocjonalne, przyzwyczajenia i nawyki, nadmierny pedantyzm, nerwowość, impulsywność, natrętne myśli; fazy marzeń; stany psychicznego i fizycznego zmęczenia, złego samopoczucia, niewyspania; niska motywacja do podjęcia wysiłku, niezdolność do wytrwałej pracy, współdziałania w grupie i pokonywania trudności. Do wew. dystraktorów zalicza się również specyficzne trudności w nauce (dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia, doświadczanie ciągłego stresu, niski poziom uzdolnień, ograniczona sprawność intelektualna, częściowe zaburzenia funkcji poznawczych i motorycznych, małe zainteresowanie treściami nauczania, mikrouszkodzenia OUN, choroby, przyjmowanie niektórych leków i zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD).

- zewnętrzne – wynikające z otoczenia, ze środowiska, w którym się żyje, np. hałas z ulicy, mrugająca lampa, zbyt głośne osoby, używki, multitasking, niekorzystne warunki rodzinne, zaniedbania wychowawcze, materialne i emocjonalne. Nie bez wpływu są ponadto: dzieciństwo w świecie konsumpcji; presja osiągnięć; zła dieta.

Istnieją trzy podstawowe problemy rodzinne mające ogromny wpływ na koncentrację u dzieci:

- rozpad rodzin – rozwody miewają różne konsekwencje: dziecko zamyka się w sobie, czuje strach, niepewność, ma niskie poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa.

- zbyt wygórowane oczekiwania rodziców wobec dziecka – życie pod ciągłą presją nie sprzyja skupieniu i nauce; dziecko czuje, że nie nadąża i nie spełnia oczekiwań, poddaje się. Skutki to bardzo niskie poczucie wartości i/lub strach przed nowymi wyzwaniami.

- brak czasu – wsparcie i uwaga rodziców jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju dziecka.

Jako rodzic powinieneś przede wszystkim:

- rozmawiać z dzieckiem o jego postępach i chwalić je nawet za małe sukcesy – w ten sposób wzmacniasz jego poczucie własnej wartości, dodajesz mu odwagi, kształtujesz samodzielność i wytrwałość w dążeniu do celu;

- dostarczać dziecku narzędzia potrzebne do rozwiązywania problemów i rozbudzać jego ciekawość świata; określić granice, ustalić hierarchię i stworzyć jasne reguły, tak aby dziecko wiedziało, co jest dobre, a co złe, co mu wolno, a czego nie;

- zapewnić ciepłą, rodzinną atmosferę, budować wzajemny szacunek, bezpieczeństwo i poczucie własnej wartości dziecka.

Przestrzeganie tych podstawowych reguł z pewnością znacznie poprawi efektywność pracy umysłowej twojego dziecka.

Symptomy zaburzeń koncentracji uwagi (opr przez prof. Bogdanowicz)

Wiek poniemowlęcy (2-3 lata)

Rozwój ruchowy jest opóźniony: dziecko ma trudności z utrzymywaniem równowagi i automatyzacją chodu, znacznie później zaczyna pewnie chodzić i biegać, okazuje się mało zręczne manualnie, przejawia problemy z samoobsługą, najczęściej z ubieraniem, jedzeniem, myciem.

Wiek przedszkolny (3-5 lat)

U dziecka zauważa się:

- małą sprawność ruchową w zakresie całego ciała – dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi, niezdarnie się porusza, źle funkcjonuje w trakcie zabaw ruchowych, z trudem uczy się jeździć na trzykołowym rowerku;

- małą sprawność rąk – dziecko przejawia niechęć do samoobsługi, np. zapinania guzików, sznurowania butów i zabaw manipulacyjnych, źle trzyma ołówek, za mocno lub za słabo naciska podczas rysowania;

- słaba koordynację wzrokowo-ruchową – dziecko ma trudności z budowaniem z klocków, niechętnie i niezdarnie rysuje (jako trzylatek nie umie narysować koła, jako czterolatek – kwadratu);

- opóźniony rozwój lateralizacji – brak przejawów preferencji jednej ręki;

- zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej – nieporadność w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie), problemy z układaniem puzzli i obrazków pociętych na części;

- opóźniony rozwój mowy, nieprawidłową artykulację głosek, trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, budowaniem wypowiedzi i zapamiętywaniem nazw, wydłużony okres  posługiwania się neologizmami, zniekształcanie nazw przez używanie niewłaściwych przedrostków;

- nieumiejętność skupienia uwagi na 3 minuty.

 Zerówka (5-6 lat)

U dziecka zauważa się:

- obniżoną sprawność ruchową – dziecko słabo biega, skacze, ma trudności z uczeniem się jazdy na nartach, rzucaniem i chwytaniem piłki;

- trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi – zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek;

- opóźnienie rozwoju lateralizacji – mimo prób ustalenia ręki dominującej dziecko nadal jest oburęczne;

- opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni – trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała i określaniem ich za pomocą terminów „prawy”/”lewy”; dziecko nie umie określić kierunku na prawo i lewo od siebie;

- trudności z rysowaniem i odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków;

- problemy ze skupieniem uwagi podczas budowania konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki wg wzoru czy puzzli, a także z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki i odróżnianiem podobnych kształtów;

- wadliwą wymowę, przekręcanie trudnych wyrazów, błędy gramatyczne;

- trudności z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, nazw, materiału uszeregowanego w serie i sekwencje oraz szeregów cyfr, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie;

- słabą orientację w czasie, np. utrudnione określanie pór roku, dnia, godziny na zegarze;

- trudności w nauce czytania, np. dziecko czyta bardzo wolno, najczęściej głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie tekstu;

- usterki w pierwszych próbach pisania – częste zwierciadlane pisanie liter i cyfr, zapisywanie wyrazów od strony prawej do lewej;

- niechęć do zabaw z innymi dziećmi – nierzadko dziecko nie jest w stanie wytrzymać w zabawie do końca.

 cz.2

ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwag. Jest to grupa zaburzeń pojawiających się w pierwszych pięciu latach życia. Charakteryzuje się przede wszystkim brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających szczególnego zaangażowania, tendencją do przechodzenia z jednej aktywności w drugą (bez kończenia żadnej z nich) i nadmierną aktywnością.

Reguły i wskazówki dotyczące życia i pracy z osobami nadpobudliwymi.

• Jak najczęściej stosuj pochwały. Unikaj strofowania, wytykania błędów, pouczania, narzekania. Doceniaj najdrobniejsze wysiłki. Krytyka wytwarza bierną agresję, a pochwała wpływa motywująco.
• Postaraj się wprowadzać rutynę do codziennie wykonywanych czynności. Osoby nadpobudliwe lepiej funkcjonują, kiedy mają w miarę określony, stały harmonogram. Daje im to większe poczucie bezpieczeństwa. Umieszczaj ważne informacje w widocznych miejscach, np. na lodówce.
• Osoby nadpobudliwe wytrąca z równowagi wszystko, co nagłe, niespodziewane. Chaos wywołuje niepotrzebne nerwy i wzrost nadpobudliwości. Organizuj obowiązki według ustalonego rytmu dnia. Używaj kalendarza, karteczek samoprzylepnych.
• Uporządkuj otoczenie. Przestrzeń, w której przebywa osoba nadpobudliwa, powinna mieć minimalistyczny wystrój, z małą liczbą przedmiotów, tak aby nie działało na tę osobę zbyt dużo bodźców z zewnątrz. Dobrze, by pokój był wyciszony, pomalowany na stonowane kolory.
• W komunikacji z osobą nadpobudliwą utrzymuj kontakt wzrokowy, mów krótko i na temat. Nie stosuj ogólników.
•  Zwróć uwagę na zachowania gałek ocznych osoby nadpobudliwej: mają tendencję do ciągłego ruchu i wodzenia po różnych miejscach lub zatrzymywania się na nieistotnych bodźcach. Z pewnością zauważyłeś u kogoś nadpobudliwego częste rozglądanie się, wpatrywanie, zagapianie, dlatego ogranicz nadmiar bodźców zewnętrznych, które rozpraszają uwagę.
• Wprowadzaj codzienne działania wyciszająco-relaksujące – stosuj np. masaże, zabawy, sesje ze spokojną muzyką, chwilę ciszy, wieczorne czytanie książek.
• Staraj się rozwijać pasję osoby nadpobudliwej, wzbudzaj w niej zainteresowania różnymi dziedzinami wiedzy, angażuj do różnych działań. Rozwój pasji ułatwia skupiania się na tym, co ciekawe i twórcze.
• Ucz osobę nadpobudliwa wytrwałości, staranności i dokładności w działaniu. Pamiętaj także o potrzebie ruchu: ruch i ćwiczenia fizyczne są niezbędne do prawidłowego rozwoju, szczególnie w przypadku ludzi nadpobudliwych.

ADD  to brak koncentracji uwagi bez nadpobudliwości ruchowej. Osoby z ADD nie są zatem impulsywne. Sprawiają wrażenie wiecznych marzycieli, obdarzonych dużą wyobraźnią, która nierzadko aktywizuje się wtedy, kiedy wymagana jest koncentracja na zadaniu. Działają chaotycznie i niespokojnie reagują na sytuacje stresowe, często nie odpowiadają, gdy się do nich mówi. Wykonywanie prostych czynności zajmuje im znacznie więcej czasu, niż powinno, przez co są poganiani i żyją w ciągłym stresie.

Osoba z ADD odbiera wszystkie bodźce docierające z zewnątrz jako istotne, nie potrafi wyodrębnić i uporządkować najważniejszych informacji. Wszystko jest dla niego jednakowo ważne i wszystko może zakłócić koncentrację. Taka osoba lubi długo odpoczywać, leżeć i leniuchować. Ciężko jej się zabrać do określonego zadania, często trzeba jej o wielu rzeczach przypominać. Nie słyszy poleceń, rozprasza się pod wpływem każdego dźwięku. Sprawia wrażenie, jakby myślała o wielu rzeczach jednocześnie i nie mogła się skupić na jednej, konkretnej. Nie ma podzielnej uwagi więc przejście od jednej czynności do drugiej lub wykonywanie ich jednocześnie okazuje się ogromnym wysiłkiem.

Osoby z ADD bardzo często udzielają nieprzemyślanych odpowiedzi, maja problemy z czytaniem i pisaniem, robią błędy ortograficzne i stylistyczne. Są zbyt mało wytrwałe i zainteresowane tematem, jeśli nie dostrzegają bezpośredniej korzyści z jakiegoś działania. Przebywają w nieuporządkowanej przestrzeni, ale potrafią koncentrować się na czynnościach bardzo dla nich atrakcyjnych, np. na ulubionej książce, grze komputerowej lub filmie. Wiąże się to z pracą mózgu, odpowiedzialnego za skupienie i motywację: u osób z deficytem uwagi występują problemy  z koncentracja na zadaniu, lecz procesy motywacyjne funkcjonują prawidłowo.

ĆWICZENIA KONCENTRUJĄCE UWAGĘ

• Labirynty – to budowle, drogi lub rysunki o bardzo skomplikowanej strukturze, które za sprawą ślepych uliczek utrudniają dojście do celu;
• Dyktanda graficzne – to specjalnie przygotowane plansze, na które musisz nanieść pary punktów. Następnie łączysz je za pomocą linii prostych. Po prawidłowym połączeniu otrzymasz rysunek;
• Dyktanda symetryczne – to trudniejsza forma dyktand graficznych. To ćwiczenie polega na łączeniu liniami prostymi par punktów wskazanych w instrukcji i odwzorowaniu ich po drugiej stronie osi symetrii. Po połączeniu wszystkich par widać obrazek;
• Stereogramy – to obraz przedstawiony na płaszczyźnie w taki sposób, aby przy odpowiednim spojrzeniu sprawiał wrażenie trójwymiarowego. Ćwiczenie polega na tym, by dostrzec efekt 3D.

GRY  SŁUŻĄCE KONCENTRACJI UWAGI

I Gry zręcznościowe – wymagają sprytu, refleksu i szybkiego podejmowania decyzji, maja zazwyczaj ciągłą akcję:

• Dobble,
• Bierki,
• Pchełki,
• Jenga,

II Gry logiczne – opierają się na umiejętności logicznego myślenia:

• Memory,
• Kot i mysz,
• Rebusy,
• Sudoku.

III Ćwiczenia synchronizujące półkule mózgowe – liczne badania potwierdzają korzystny wpływ ćwiczeń synchronicznych na pracę mózgu. Dzięki treningowi polepsza się krążenie krwi w organizmie, wzmacnia odporność i zwiększa dotlenienie mózgu. Ciało jest uelastycznione, a mózg intensywniej wykorzystuje obie półkule podczas uczenia się i koncentracji:

• Żonglowanie,
• Muzyka barokowa,
• Trening wizualizacyjny.

IV Ruch - bez sportu nie ma mowy o koncentracji uwagi i efektywnym uczeniu się. Dzięki ćwiczeniom fizycznym mózg otrzymuje odpowiednią ilość tlenu (potrzebną do pracy umysłowej) i zwiększa się pojemność płuc, dzięki czemu wdycha się więcej powietrza. Podczas nauki ciało jest statyczne, przez co szybciej tracisz koncentrację. Za sprawą ruchu uaktywnia się zaś energia i uwaga. W trakcie ćwiczeń mięśnie są rozluźniane i napinane, a zatem całe ciało staje się bardziej zrelaksowane – dzięki czemu można się dłużej uczyć. Ponadto trening fizyczny synchronizuje pracę półkul mózgowych, co sprzyja  procesom zapamiętywania.

V Relaksacja – ćwiczenia relaksacyjne są bardzo istotne w koncentracji uwagi, ponieważ wypoczęty umysł łatwiej i efektywniej pracuje  oraz przyswaja wiedzę. Dzięki temu skupienie utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie. Do mózgu nie docierają zbędne myśli, a wszystkie mięśnie są rozluźnione, pozbawione napięć.

 

 

Źródło: A. Forzpańczyk Koncentracja - skuteczny trening skupiania uwagi